Cystes van de eierstokken - wat is normaal en wat niet?

Een cyste (je spreekt het uit als: kieste) is eigenlijk gewoon een met vocht gevulde holte. Cystes kunnen op allerlei plekken in het lichaam voorkomen — onder de huid, in de lever, in de longen… en dus ook op of in de eierstokken. De meeste cystes zijn klein en geven geen klachten. Sommige cystes worden groot en kunnen meer dan 10 centimeter worden.

Een cyste die normaal is

Tijdens een normale menstruatiecyclus ontstaan er elke maand kleine ‘follikels’ in de eierstokken. Dit zijn kleine blaasjes met vocht. In de follikels rijpen eicellen. Één eicel wordt de grootste en dit noemen we de dominante follikel. Rond de eisprong barst deze follikel open en komt de eicel vrij. De follikel waar de eicel in rijpt noemen we een follikelcyste, soms afgekort tot cyste. In dit geval is een cyste dus heel normaal. Het hoort bij een gezonde menstruatiecyclus. Na de eisprong wordt de follikelcyste weer afgebroken en vervolgens begint het proces weer van voor af aan in een nieuwe cyclus.

Cystes op de echo: niet altijd reden tot zorgen

Een inwendige echo (vaginale echo) is een onderzoek waarbij met een smalle echo-probe via de vagina inwendig naar de baarmoeder en eierstokken wordt gekeken. Dit is meestal niet pijnlijk en geeft veel duidelijkere beelden dan een uitwendige echo via de buik. Veel vrouwen schrikken als er tijdens een echo een cyste wordt gezien. Maar vaak gaat het dus om zo’n normale follikelcyste, en die zijn meestal onschuldig — vooral als ze kleiner zijn dan 5 cm. Een cyste op een echo herken je vaak als een zwart (vochtgevuld) rondje. Dat komt doordat echo-golven niet terugkaatsen in vocht. De precieze vorm, grootte en samenstelling van de cyste kunnen veel zeggen over het soort cyste.

Verschillende soorten

Er zijn verschillende soorten cysten van de eierstok. Over de meest voorkomende cysten lees je hieronder.

PCOS - polycysteus Ovarium Syndroom

Bij PCOS zie je meerdere kleine follikels (vaak meer dan 12 per eierstok) die niet goed doorgroeien. De eierstokken zijn vaak wat vergroot. PCOS gaat gepaard met hormonale verstoringen, onregelmatige menstruaties en verminderde vruchtbaarheid. De ‘cystes’ zijn hier eigenlijk onrijpe eiblaasjes, dus iets anders dan echte cystes.

Dermoid cyste - ‘wondergezwel’

Een goedaardige tumor die ontstaat uit kiemcellen. Deze cystes kunnen haren, vet, tanden of stukjes bot bevatten — dat klinkt vreemd, maar komt vaker voor dan je denkt. Ze groeien langzaam en kunnen klachten geven als ze groot worden.

Endometriosecyste - 'chocoladecyste'

Bij endometriose komt weefsel dat lijkt op baarmoederslijmvlies buiten de baarmoeder voor, bijvoorbeeld op de eierstokken. Een endometriosecyste bevat oud bloed en heeft daardoor een donkerbruine kleur (vandaar de naam ‘chocoladecyste’). Ze kunnen pijnlijk zijn en soms negatieve invloed hebben op de vruchtbaarheid.

Cystadenoom

Dit is een met vocht of slijm gevulde cyste die uitgaat van het oppervlak van de eierstok. Er zijn twee hoofdvormen: sereus (helder vocht) en mucineus (slijmachtig). Ze zijn meestal goedaardig, maar worden soms operatief verwijderd als de cyste er verdacht uitziet met structuren, schotjes of veel bloedvaten. Dit hangt ook af van de leeftijd van de vrouw.

Onderzoek en behandeling

Met een inwendige echo kan een arts of gynaecoloog goed de eierstokken in beeld brengen. Er wordt gekeken naar de grootte van de eierstokken en cystes, het aspect van de cyste en de aanwezigheid van vaste delen, schotjes, bloedvaten, schaduwen en vocht in de buik. Het beeld op de echo samen met de leeftijd van de vrouw, klachten en eventuele risicofactoren voor kwaadaardigheid bepalen of een operatie nodig is. Bij jonge vrouwen met eenvoudige, kleine cystes zonder klachten is bijna nooit een operatie nodig. Bij cystes die tussen de 5 en 10 cm zijn, of die een afwijkend beeld laten zien op echo wordt vaker gekozen om operatief in te grijpen. Zo’n operatie verloopt meestal met een kijkoperatie (laparoscopie). Daarbij maakt de arts kleine sneetjes in de buik om met een camera en instrumenten de cyste weg te halen. Als het technisch lastig is, of als er een vermoeden bestaat van kwaadaardigheid, kan een grotere buikoperatie nodig zijn. Vaak wordt alleen de cyste verwijderd en blijft de eierstok behouden. In andere gevallen wordt de hele eierstok met eileider verwijderd.

Een gedraaide eierstok

Een zeldzame complicatie van een eierstok met cyste is een torsie. Dat betekent draaiing: de eierstok draait om haar eigen as. Dit kan gebeuren als een cyste de eierstok zwaarder maakt. Een torsie veroorzaakt acute, hevige buikpijn en is een spoedgeval: de bloedtoevoer naar de eierstok raakt bekneld, waardoor het weefsel kan afsterven. Snel operatief ingrijpen is dan nodig.

Tot slot

Bij een cyste op de eierstok is in de meeste gevallen niks aan de hand, vooral als de cyste klein is en je geen klachten hebt. Met een inwendige echo is vaak al veel duidelijk. Maak je je zorgen of heb je vragen? Bespreek het met je arts of gynaecoloog.

De informatie uit deze post is gebaseerd op thuisarts.nl en de NVOG richtlijn 'Het vergrote ovarium'.